Tûtînâme, Doğu edebiyatının, “Binbir Gece Masalları”nı andıran ve kolektif hikâyelerin yer aldığı bir eserdir. Eser, günümüz Türkçesiyle Behçet Necatigil tarafından hazırlanmıştır. Baskısı ise Can Yayınları tarafından yapılmıştır.
Eser, Necatigil’in öğrencisi Hilmi Yavuz’un üç sayfalık sunuşuyla bizi karşılamaktadır. Yavuz, sunuş kısmında Necatigil’in eseri 1890 Osmanlı Türkçesi baskısından günümüz Türkçesine aktardığını belirtiyor. 1890 tarihli İstanbul baskısında, nakilci ve düzeltmen olarak Süleyman Teyfik kaydı bulunmaktadır. Yavuz, Necatigil’in Türkçeye aktarma sürecine 1973’te başlayıp 1974’te tamamladığını bildirmektedir. Bu kısımda, aktarım sürecinde Necatigil’in şiirinin de bu eserden etkilendiği ve “Tuti” adlı şiirinin bu etkinin bir ürünü olduğu yönünde bir değerlendirmede bulunuyor. Hilmi Yavuz, sunuşu Tûtînâmeler ve “Tutî” adı üzerine kendi değerlendirmesiyle sonlandırıyor.
Sunuşun ardından Behçet Necatigil’in “Tûtînâme Üzerine” başlıklı bir yazısı yer alıyor. Necatigil bu yazıda, Tûtînâme’nin farklı dillerdeki versiyonları üzerine okura bilgi sunuyor. Türkçe yazımlar üzerine değerlendirmelerine de bu kısımda yer veriyor ve son olarak eserin içeriği hakkında verdiği bilgilerle yazısını noktalıyor.
Tûtînâme’yi bir hikayeler kitabı olarak değerlendirebiliriz. Burada yer alan hikayeler otuz geceye bölünmüştür. Hikayeler ise Tûtî Kâmil adıyla karşımıza çıkan bilge, keramet sahibi ve kurnaz bir papağan tarafından anlatılıyor. Tûtî, anlattığı bu hikayelerle, kendisini sahiplenen Tacir Said’e sadakatini ortaya koymaktadır.
Hikâyeler, zengin bir babanın oğluna iki papağan almasıyla başlar. Oğul bu papağanlardan Tûtî Kamil’in bilgece önerileriyle tüccarlığa başlar. Bu oğulun adı Said’dir. Tacir Said yine bu bilge Tûtî’nin önerisiyle bir deniz seferine çıkar. Said bu sefere çıkarken güzelliğiyle mest olduğu Mah-ı Şeker adlı eşini evinde yalnız bırakıyor. Mah-ı Şeker ise bu uzun ayrılık sürecinde bir beyzadeye âşık oluyor ve her gece ona kavuşacağı anı iple çekiyor. Tûtî ise sahibi Tacir Said’in kendisine emanet ettiği hanımının, anlattığı masallar, kıssadan hisseler ve öğütlerle âşığına gitmesini engelliyor; tabii bunu yaparken kurnazlığını da ortaya koyuyor. Tûtî de Mâh-ı Şeker’e, vuslatını yolunma korkusuyla aslında çok istediğine inandırıyor. Otuz gece boyunca Tûtî hikâyeler anlatıyor, bazen hikâyelerin içinde yeni hikâyelerle kitap ilerliyor. Tûtî burada bilgeliği ve kurnazlığıyla Şark bilgeliğini ve kurnazlığını temsil ediyor.
Hikâyeler, tamamen Doğu edebiyatının anlatı anlayışını ortaya koymaktadır. Burada anlatılanlar, Doğu’nun ünlü edebiyat türü olan Binbir Gece Masalları’na benziyor.
Tûtî, hikâyelerin içerisinde zaman zaman menkıbelere, hikmetli sözlere ve tasavvufi anlatılara da yer veriyor. Önemli âlim ve mutasavvıfların kıssalarına ve yaşamlarından anlatılara da rastlıyoruz. Bu isimlerden bazıları Cüneyd-i Bağdâdî, Bâyezîd-i Bistâmî ve İbrahim Ethem gibi isimlerdir. Mutasavvıfların yanı sıra önemli şairlerin mısralarını da bu hikayelerde görmekteyiz. Bu şairleri şöyle sıralayabiliriz; Necati, Edirneli Ahdi, Bakî, Ruhî, Revanî, Nevî, Kırımlı Rahmi, Hakanî, Nabî, Nevî ve Mustafa Şamî gibi isimleri söyleyebiliriz. Burada Necatigil’in notlarda divan, beyit, mısra ve mesnevileri günümüz Türkçesi’yle notlarda aktarması da okuyucuya bir kolaylık sağlıyor.
Hikayeleri temsilen bazı sayfalarda karşımıza minyatürler çıkıyor, eserde bu minyatürler on beş adet olarak yer alıyor.
Hikâyelerin geçtiği şehirlere örnek vermemiz gerekirse bu şehirler; Şam, Belh, Horasan, Bağdat ve Erzurum gibi Doğu’nun ve İslam dünyasının önemli şehirleridir.
Hikâyeleri okurken, sonunu tahmin etseniz dahi içerisinde yer alan hikayeleri öyle merak ediyorsunuz ki Mah-ı Şeker misali siz de o hikâyelerle oyalanıyorsunuz. Oyalanmak derken boşa geçen bir zamandan değil, zevkle dalınan bir hikâye deryasından bahsediyorum.
Kitaba dair anlatımızı, her hikâyenin sonunda karşılaştığımız o cümleyle bitirelim:
“Savulun bîçareler öteye / divan kaldı erteye.”
Yazar: Eyüp Yılmaz, Kitap Şuuru Düzce Koordinatörü, trk.eypylmz@gmail.com
Tûtînâme, Kollektif, Haz. Behçet Necatigil, İstanbul, Can Yayınları, 2021, 336 sayfa, ISBN: 978-975-07-3993-4
