ADİL YILMAZ İLE YALOVA İLİ KÖYLERİ SÖZLÜ TARİH VE KÜLTÜR ENVANTERLERİ İSİMLİ ESER ÜZERİNE BİR RÖPORTAJ
Adil Bey, bizi kırmadığınız için öncelikli olarak teşekkür ederiz. Sizin arkeoloji çalışmalarınızı yakından biliyoruz. Bilhassa Moğolistan’da yaptığınız faaliyetler İslam öncesi Türk tarihinin aydınlatılması adına son derece önemli. Belki ben sizi tanıyorum ama okurlarımızın da tanıması için sormak istiyorum: Kısaca Adil Yılmaz kimdir?
Öncelikle bu röportaj için teşekkür ederim. 1975 yılında İstanbul’da doğdum. Ortaokul son sınıfta okulu bırakıp çalışma hayatına başladım. Çeşitli işlerde çalışırken aynı yıllarda önce ortaokulu, ardından liseyi dışarıdan bitirdim. O yıllardan bu yana çeşitli dernek ve vakıflarda görev aldım. 2005 yılında girdiğim Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Arkeoloji Bölümünden 2009 yılında mezun oldum. 2010 yılında aynı üniversitede başladığım Genel Türk Tarihi alanında yüksek lisansımı da 2012 yılında tamamladım. 2006-2014 yıllarında Türkiye’de çeşitli arkeolojik alan çalışmalarında görev aldıktan sonra 2015 ve 2016 yıllarında TİKA tarafından düzenlenen ve Türk tarafı kazı başkanlığını sayın hocam Prof. Dr. Ahmet Taşağıl’ın üstlendiği Tonyukuk Anıt Alanı arkeolojik kazılarında görev aldım. Kazı bitiminde, 2017 yılından itibaren yine Ahmet Taşağıl Hoca’mla birlikte Moğolistan’ın çeşitli bölgelerinde araştırma gezileri yaptık. Halen Moğolistan Bilim ve Teknoloji Üniversitesinde Gök Türk dönemi arkeolojik eserleri üzerine doktora tezime devam etmekteyim. Yayımlanan iki, yayına hazır durumda üç kitabım bulunmakta.
Türkiye’de yerel tarih çalışmalarını genel olarak değerlendirmek isterseniz neler söylersiniz?
Ülkemizde yerel tarih çalışmaları uzun süredir yapılmakta. Bu çalışmalar daha ziyade yerleşim yerlerinde yaşayanların anlattıklarıyla -varsa- Osmanlı dönemi kaynaklarındaki yerleşim yeri hakkındaki bilgiden öteye geçemiyor maalesef. Bunun dışında bir yöntemle yerleşim tarihi ve kültürüyle ilgili çalışmak çok zor. Bu zorluğun bir sebebi de yazılı kaynak dışındaki arkeolojik, mimari, kültürel vb. unsurları araştırmanın uzun ve yorucu olmasıdır. Biz kendi çalışmamızda bütün bu unsurları bir arada kullanmaya gayret ettik.
Yerel tarih çalışmaları için dil bilimcilerin ve arkeolojik araştırma ekiplerinin de gerçekleştirdikleri çalışmalar önemlidir ancak bu tür çalışmaların hepsinin aynı ekip tarafından bütüncül bir şekilde ele alınması gerektiğinden ve Türkiye’de bu şekilde bir ekip çalışması yapmak zor olduğundan şimdiye kadar yapılan yerel tarih çalışmalarının büyük kısmının aynı sorular ve verilen benzer cevaplar üzerinde sıkışıp kaldığını düşünüyorum.
Yalova’nın Türkiye için tarihsel değeri ne anlam ifade eder?
Ülkenin batısında, İstanbul, Bursa ve Kocaeli gibi üç büyük sanayi ve kültürel merkezin ortasında bulunan Yalova ili, çoğu insan için olduğu gibi benim için de yakın zamana kadar, İstanbul’dan Bursa’ya gidiş güzergahında bir yerleşim yeri olmaktan öteye geçmiyordu. Yirmi yıl kadar önce rahmetli Prof. Dr. Halil İnalcık Hoca’nın saha çalışmalarına başlamasıyla birlikte Yalova ilinin toprakları da araştırılabilecek bir alan haline gelmeye başlamıştır. Halil Hoca’nın bu çalışmalarına dayanarak Osmanlı’nın kuruluş tarihini 1302 yılında Yalova’da yapılan Yalakova Savaşı’na dayandıran çalışmalara rastlamaktayız. Her ne kadar alan olarak küçük olsa da günümüzde Yalova toprakları içinde üç ayrı arkeolojik kazı ve iki ayrı yüzey araştırması ekibinin çalışmaları devam etmektedir. Çalışma ekipleri Halil İnalcık Hoca’mızın anısına her yıl düzenlenen araştırma sempozyumunda verilerini paylaşmakta, bu da il genelinde çalışan ve bundan sonra çalışacak olan araştırmacılar için bir kaynak görevi görmekte. Aynı zamanda hem resmî kurumlar hem de halk nezdinde arazi çalışmalarına önemli bir ilginin ve desteğin oluşmasında da etkili olmakta. Biz 2021 yılı içinde yaptığımız alan gezilerimizde bunu çok defa yaşadık. Darısı diğer şehirlerimizin başına.
Yalova ile ilgili yapılan “yerel tarih” çalışmalarını nasıl buluyorsunuz?
Yukarıda kısaca belirtmeye çalıştığım gibi Yalova, üç büyük ilin ortasında ama arkeolojik ve tarihî alan çalışmaları bakımından -yakın zamana kadar- oldukça bakir bir alandı. Bir ilçe için yerel inisiyatifle bir sözlü tarih çalışması yapılmış, ayrıca bazı köyler için de benzeri küçük çalışmalar gerçekleştirilmişti. Ancak son zamanda yoğunlaşan saha çalışmalarıyla birlikte Yalova’nın hem tarihî hem de arkeolojik açıdan yükselen bir yıldız olduğunu söyleyebiliriz.
Yerel Tarih çalışmak isteyen kişilere neler tavsiye edersiniz? Hangi yol haritasını kullanmaları gerekir?
Öncelikle yerel tarih çalışmak isteyenlerin uzun süreli bir ön çalışma yapmaları gerekiyor. Yani çalışılacak dönem ve bölge sınırlandırmasını iyi yapmak ve ona göre bir program hazırlamak gerekiyor. Ayrıca yerel yönetimler ve kolluk kuvvetleriyle de bağlantı kurmak gerekir. Yine çalışılacak alanı, o alanda yaşayan insanları iyi bilmek de bana göre yerel tarih çalışmalarında önemli bir faktördür.
Bu eser fikri nasıl ortaya çıktı?
Bu sorunuza öncelikle arazi çalışmamızın sürecini anlatarak başlamam yararlı olur. Proje fikri ilk olarak 2020 yılının Ekim ayında ortaya çıktı. Kendisi de Yalovalı olan ve halen Yalova Üniversitesinde öğretim görevlisi olan Cihan Yalvar’la salgın sürecinde bilimsel olarak neler yapabileceğimizi konuşurken Yalova ili genelinde böyle bir çalışmanın yapılmadığını görünce ilk olarak İl Genel Meclisi Başkanı Sayın Hasan Soygüzel’le görüştük. İl genelinde yapılan bu tür çalışmalara verdiği destekle bütün ülke genelinde örnek olması gereken bir portre çizen Hasan Bey projemizi ilgiyle karşıladı ve her türlü desteği verebileceğini belirtti. Sırası gelmişken, kendisi de Yalovalı olan sevgili hocamız Prof. Dr. Ahmet Taşağıl’a da bir kere daha teşekkür ediyorum. Hazırlık sürecimizin en başından itibaren yayın sürecine ve sonrasına kadar konuyla ilgili bilimsel danışmanlığını devam ettirdi. Hocamız yalnızca danışmanlıkta kalmadı ve arazideyken bazı bölgeleri birlikte gezdik. Tabii Ahmet Hoca’mızın Yalovalı oluşu ve bölgeyi bilmesi de bizim çalışmamızı daha iyi bir şekilde gerçekleştirmemize sebep oldu. Bunun üzerine bir yandan ekip kurma bir yandan da ön hazırlık çalışmasına başladık. Yaklaşık 9 aylık bu sürecin sonunda Yalova Üniversitesi Öğretim Görevlisi Cihan Yalvar ve Marmara Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Doktora Öğrencisi Ayberk Özel’le birlikte Yalova ilindeki köylerin tamamını dolaştık. Burada topladığımız verileri ve ses kayıtlarını bir araya getirdikten sonra çalışma kitabımızı 2022 yılının Mart ayında Yalova İl Özel İdaresi Yayınlarından çıkardık. İlgilenenler bu yayınımızı ve Yalova hakkında yapılan diğer yayınları Yalova İl Özel İdaresinin internet sitesinden edinebilir.
Eserin yazım süreci nasıl gerçekleşti? Ne gibi zorluklarla karşılaştınız?
Yazım sürecinde bizi zorlayan çok fazla bir hususla karşılaştığımızı söyleyemem. Çünkü daha arazideyken notlarımızı ve yayının şablonunu çıkarmaya başladığımız için arazide yaptığımız röportajları ve çektiğimiz fotoğrafları eserimizin içine rahatça yerleştirebildik. Az da olsa zorlandığımız kısımlar ses kayıtlarının deşifresi ve haritalar oldu. Deşifre işini de ekip arkadaşlarımız layıkıyla gerçekleştirdiler.
Bu süreçte karşılaştığımız bir diğer sorunsa eserin yazımına geçtiğimiz sırada bulduğumuz ve 13. yy.a tarihlediğimiz bir taş heykeldi. Kitap yayına hazırlandığı sırada bu heykelle alakalı çalışmamız sonuçlanmadığından kitaba alamadık ancak sonrasında üzerine iki yayın gerçekleştirdiğimiz bu heykelle birlikte, bölgedeki Türk yerleşiminin varlığının Osmanlı’nın bölgeye yerleşmesinden yaklaşık olarak yarım asır geriye çekilmesi gerektiğini düşünmekteyiz. Başka bir bölgede yine tarafımızdan keşfedilen benzer heykelleri de 2023 yılında bilim camiasına açıklayacağız. Bu röportaj için size çok teşekkür ediyorum. Bilimsel danışmanımız Prof. Dr. Ahmet Taşağıl Hoca’mıza her zamanki yol göstericiliği için bir kere de sizin aracılığınızla teşekkür etmek isterim. Ayrıca birlikte çalıştığımız ekip arkadaşlarım Cihan Yalvar ve Ayberk Özel’e; projemizin en başından yayımlanmasına kadar bize her türlü imkânı sağlayan Yalova İl Genel Meclisi Başkanı Sayın Hasan Soygüzel’e; Yalova Valiliği ve İl Özel İdaresi personeline ve Yalova ilinde ziyaret ettiğimiz köylerin muhtarları ile halkına tekrar teşekkür ederim.
Cihan Yalvar, Adil Yılmaz
Yalova İli Köyleri Sözlü Tarih ve Kültür Envanteri, Yalova İl Özel İdaresi Yayınları, Gaye Kitabevi, Bursa, Mart 2022.
Necdet CURA